Na drveću sa juga raste čudno voće
Krv je na lišću i krv je na korenju
Crna tela klate se na povetarcu
Čudno voće visi na topolamaPastoralna scena otmenog juga
Iskolačene oči i izvrnuta usta
Miris magnolija, sladak i svež
A onda iznenadan smrad spaljenog mesaEvo voća da ga vrane otkidaju
Kiša da ga bere, vetar da ga sisa
Na suncu da truli, sa drveta da padne
Evo čudnog i gorkog ploda
Termin južnjačka gotika odnosi se na književna dela čija je radnja smeštena na američkom jugu, u Džordžiji, Alabami, Misisipiju i Luizijani. Pisci koji su proslavili žanr bili su Vilijam Fokner, Flaneri O’Konor, Tenesi Vilijams, Harper Li, a neki pridružuju i pisce poput Trumana Kapota, Kormaka Makartija i Nika Kejva pomenutoj grupi autora. Žanr nema puno sličnosti sa gotskim romanom 18. i 19. veka, ali specifičan ambijent američkog juga, sa naglašenim pejzažnim odlikama, asocijativno se nadovezuje na pomenuti književni fenomen. To je prvo poređenje. Komparacija po liniji natprirodnog jeste validna, ali ne i potpuna. Dok u gotskom romanu 18. i 19. veka natprirodno jeste u funkciji zastrašujućeg, koje teži da deluje na čula recipijenta, natprirodno u romanima autora južnjačke gotike nije izveštačeno, niti je u domenu zaista natprirodnog. Sve je moguće i prihvatljivo u svetu malih, zaboravljenih kuća, farmi na kojima se ne čuje muk stoke, već škripa stare, sporo okrećuće vetrenjače, koja nalik umornom konju iznemoglo diše dok prolaze karavani koji su odlučili da ga ostave. Natprirodno se prihvata kao uobičajeno, kao deo svakodnevice koja iskupljenja za sebe nalazi u religioznim zanosima preostalih usred močvara, komaraca, zaparine, kukuruza, vlagom nabubrelih dasaka roletni koje ne sprečavaju zrake umornih dugih tihih besprizornih žarkih mrtvih podneva da rasprostru svoju čamotinju po sobi. Siromaštvo, rasizam, nasilje, silovanja, ubistva, incesti, raspadanje moralnih vrednosti, sujeverje, nisu pred čitaocima zbog neizvesnosti (suspense), niti da bi podstakli jezu, već da bi istakli artefakte američkog juga – život kao takav.
Književna odrednica slobodno se može odnositi i na druge vrste umetnosti, a naročito film i fotografiju. Ovo je tekst o fotografijama američke umetnice Sali Man. Sali Man je rođena 1. maja 1951. godine u Virdžiniji. Od samih početaka njene fotografije nadovezuju se na elemente koji su bliski temama američkog juga. Jedna od glavnih tema u opusu Manove jeste tema smrti, beskompromisno i naturalistički predočavana tokom njenog stvaralaštva, nekada posredno, češće direktno. Podstrek da napišem tekst o fotografijama kojima se divim bila je pesma Strange Fruit u izvođenju Nine Simon koju sam za ovu priliku prevela i priložila na početku. Glas Nine Simon, pažljiva tišina između reči koje je pevala, naglašavao je opore stihove Abela Meropola napisane kao reakcija na linčovanja, prebijanja i osude na smrt afroameričkog stanovništva. Južnjački pejzaži (serija fotografija Deep South iz 2005.) kojima se iznova vraćala zapravo su nekadašnja bojna polja ili delovi njene farme u južnoj Virdžiniji. Slike pejzaža su zapitanost: gde su sada svi oni koji su ostavljeni na tim bojnim poljima? Zemlja je ravnodušna i nemo upija sokove mrtvih, a da li oni menjaju njenu topografiju, da li oni posmrtno oblikuju pejzaž koji, sada, umetnica pred sobom vidi? Pejzaži pred nama, uslikani specifičnom tehnikom korišćenja kolodijuma i fotografskog aparata starog više od sto godina, zapravo su lice odavno mrtvih. Pored pejzaža, uzajamnu vezu smrti i lica Sali Man će ispitivati i kroz seriju fotografija What Remains iz 2003. Treća tema koja njena dela stavlja u odnos sa pomenutim odlikama književnih dela, ali ih smisaono nadovezuje i na druge njene radove, jeste serija pod imenom Immediate Family iz 1992. godine po kojoj je najpoznatija a u kojoj glavno prisustvo ostvaruju njena deca, tokom igre, obučena, naga, sa cigaretom u ruci i modricom ispod oka.
Pesmu čiji je prvobitni naziv bio Gorko voće napisao je Abel Merepol (pod pseudonimom Luis Alen) januara 1937. iz protesta zbog učestalih linčovanja američkih crnaca koje, linčovane pa obešene o grane, ispod kojih bi se drugi, najčešće beli ljudi, fotografisali, u pesmi poredi sa voćem koje se klati na vetru. Pesmu je prva otpevala dve godine kasnije Bili Holidej. Nina Simon ju je obradila i otpevala 1965. Pesma nas, najzad, kao i toliko drugih događaja 20. veka, navodi da se zapitamo o čovečanstvu. To će na izuzetan način učiniti, nekoliko godina kasnije, i američka književnica Toni Morison sa svojim romanima, ostavljajući čovečanstvu u nasleđe gorka i opora dela epske snage o rasizmu i teškom bremenu kolonijalne i postkolonijalne Amerike. Ono što je za nekog vreća sa zlatom, to je za nekog vreća sa kostima predaka. Ko je čitao Solomonovu pesmu, veličanstvenu odu Jugu i predelima Virdžinije kakve je predočila Sali Man, zna o čemu govorimo.
A . A . A 