I vidjeh drugog anđela jaka gdje silazi s neba, koji bješe obučen u oblak, i duga bješe na glavi njegovoj, i lice njegovo bješe kao sunce, i noge njegove kao stubovi ognjeni;

I imaše u ruci svojoj knjižicu otvorenu, i metnu nogu svoju desnu na more, a lijevu na zemlju.

I povika glasom velikijem kao lav kad riče; i kad on povika, govoriše sedam gromova glasove svoje.

I kad govoriše sedam gromova glasove svoje, šćadijah da pišem; i čuh glas sa neba kojimi govori: zapečati šta govoriše sedam gromova, no ovo ne piši.

I anđeo kojega vidjeh gdje stoji na moru i na zemlji, podiže ruku svoju k nebu,

I zakle se onijem koji živi va vijek vijeka, koji sazda nebo i što je na njemu, i zemlju i što je na njoj, i more i što je u njemu, da vremena već neće biti;

Nego u dane glasa sedmog andjela kad zatrubi, onda će se svršiti tajna Božija, kao što javi svojijem slugama prorocima.

I glas koji čuh sa neba, opet progovori samnom i reče: idi i uzmi knjižicu otvorenu iz ruke onoga andjela što stoji na moru i na zemlji.

I otidoh k anđelu, i rekoh mu: daj mi knjižicu. I reče mi: uzmi i izjedi je; i grka će biti u trbuhu tvojemu, ali u ustima biće ti slatka kao med.

I uzeh knjižicu iz ruke anđelove i izjedoh je; i bijaše u ustima mojima kao med slatka, a kad je izjedoh, bijaše grka u trbuhu mojemu.

I reče mi: valja ti opet prorokovati narodima i plemenima i jezicima i carevima mnogima.

Stvaralaštvo Vilijama Blejka prožeto je snažnim uticajem dve knjige: Miltonovog Izgubljenog raja i Biblije. Tema ovog teksta je analiza uticaja Otkrovenja Jovanovog, poslednje biblijske knjige, na Blejkov crtež Anđeo Otkrovenja. U trenutku stvaranja svog crteža Vilijam Blejk ima četrdeset pet godina i na visokom je nivou slikarskih i poetskih ostvarenja. Uporedo sa njima, Blejk intenzivno razvija svoja filozofska i religiozna stanovišta, najviše oformljena i podstaknuta dvema pomenutim knjigama, kao i Svedenborgovim učenjima.

Crtež Anđeo Otkrovenja nije svojevrsna interpretacija, slobodna ili kritička, biblijskog teksta. Blejk ne odstupa od biblijske postavke. Jevanđelisti Jovanu, posle Hristovog stradanja, izgnaniku na ostrvu Patmos, dok piše svoju knjigu javlja se vizija anđela koji mu saopštava reči koje bi trebalo da zapiše. Jevanđelista je najmanja figura prikazana na crtežu, on stoji leđima okrenut posmatraču i piše između gorućih nogu anđela koji položajem svoga tela podseća na statuu kolosa sa Rodosa, jedno od sedam svetskih čuda antičkog sveta. I baš kao što je i u knjizi naglašeno, tako i na crtežu, anđeo stoji na dva područja, na dva elementa, jednom nogom je na zemlji, drugom je na vodi.

Iznad vatri, u predelu anđelovih kolena, s leva na desno promiču jahači apokalipse. Topot njihovog kasa simbolizuje začetak grmljavine, snažnu oluju i promenu. No, iznad njih, u predelu anđelove glave, snažni zraci sunca probijaju se i uspostavljaju značenjsko i kolorističko jedinstvo sa vatrom koja dolazi od anđelovih nogu. Anđeo je van datih prilika, on ne oseća vatru, ne čuje grmljavinu konjskih kopita. Jednu ruku podigao je ka nebu, dlana otvorenog, odobravajućeg i dozivajućeg. Njome sugeriše na otvorenu knjigu koju drži u drugoj ruci, onoj koja je spuštena. Iako u predelu sivih oblaka, knjiga je osvetljena vatrom i suncem.

I kao što je nekada kolos sa Rodosa bio svetlost mornarima, tako je i sada anđeo svetlost i vodilja piscu knjige. Blejk, iako fasciniran biblijskim kontekstom, njegovu univerzalnost prenosi na svoje doba i na svoju ličnu dramu. Anđeo Otkrovenja, u kontekstu Blejkove poetike i stvaralačkih načela, jeste anđeo imaginacije. Čak i da prosečan posmatrač ne zna kontekst oko koga je okosnica slike sazdana ne bi mu dugo trebalo da zaključi da je reč o predstavi stvaralačkog čina kao duboko religioznog iskustva kada svetlost imaginacije emanira iz ljudskog bića i biva mu putokaz. Spoljašnji element više nije neophodan, umetnik ne stvara refleksiju poput one u ogledalu, on je sada lampa, on je nalik kolosalnom čudu antičkog sveta. Takvo shvatanje figure umetnika tipično je za Blejkovo stvaralaštvo, kao i stvaralaštvo svih umetnika doba romantizma.

No, to je moguće tumačenje Blejkovog crteža koje ne iscrpljuje do kraja samo značenje biblijskog teksta, jedne od najzagonetnijih knjiga Novog zaveta. Umetnička vrednost citiranih redova bez premca je i spada u neke od najlepših redova ispisanih u Bibliji. Ipak, pomenuta knjiga nije umetničko delo. Ona može sadržati mnogo takvih elemenata, ali Biblija je pre svega knjiga jedne religije. Stoga, mi se na ovom mestu ne možemo, kao u slučaju Blejkovog crteža, zadržavati na interpretacijama jednog religioznog teksta kao što bismo to činili sa jednim umetničkim tekstom. Otkrovenje Jovanovo je mnogo više od toga, a ova konstatacija ne sadrži kvalitativnu konotaciju i ne pokušava da uspostavi gradacijski odnos između dva tipa teksta, religioznog i poetskog. Teorija umetnosti, teorija književnosti ili estetika nisu adekvatna oruđa za pristup proročkim knjigama.

Ipak, uspostavljanje analogija i raščlanjivanje zajedničkih komponenti dva dela, religioznog i umetničkog, moguće je i, najzad, poželjno je. Na taj način obe tvorevine ljudskog duha bivaju objedinjene božanskim. Božansko i ljudsko, ljudsko i božansko bivaju povezani stvaralačkim činom, bilo da je u pitanju stvaralački čin jednog sveca ili stvaralački čin jednog umetnika. U kontekstu Blejkove umetnosti anđeo je predstava imaginacije, veličanstvena vizija umetnika. U kontekstu biblijske knjige anđeo otkriva piscu dve istine: vremena više neće biti i knjiga koju proguta u trbuhu njegovom biće gorka. U dan kad sedmi anđeo zatrubi „vremena više neće biti“. Takođe, jevanđelista Jovan će pojesti knjigu iz ruke anđela, istu onu koja je na Blejkovom crtežu osvetljena podjednako vatrom i zracima, vatrom koja dopire sa zemlje, zracima koji dopiru sa neba. Knjiga će u ustima njegovim biti kao med slatka a u trbuhu njegovom gorka. Blejk je verovatno znao šta bi za njega ove snažne i kriptične metafore mogle da znače ali njegov crtež ih ne razrešava. Umetnost je rezultat vizija, pitanje je da li i proroštva.

Citat: Otkrovenje Jovanovo, 10: 1-11, preveo Vuk Stefanović Karadžić

Slika: Vilijam Blejk, Anđeo Otkrovenja, 1805.