Folk standard House of Rising Sun, pesmu afro-američkog anonimnog Homera, tokom 20. veka obrađivalo je više autora, među kojima bih za ovu priliku izdvojila dva: Boba Dilena i Loren O’Konel. Iako najpoznatija verzija pripada grupi Animals meni su draže interpretacije navedenih muzičara, ne zato što su bolje, ili manje komercijalne, već zato što su notama i atmosferom bliže poetskom zanosu originalne pesme o mitskom bolu, mitskom gradu i mitskoj neumitnosti sudbine, svim motivima južnjačke gotike kojoj se američki duh neprestano vraća.
Kuća iz koje prosijava Sunce – veličanstvena poetska vizija, nalik ilustracijama iz alhemijskih rukopisa. Zraci sunca ne probijaju se kroz grane drveta, kroz jedra broda u luci već kroz kuću, a ta kuća je – bordel. Kuće su bitne za konstituisanje američkog mita ali kao motiv ne potiču direktno iz američke književnosti. Najpoznatije kuće svetske književnosti, istina, jesu kuće iz priča Edgara Alana Poa, no on motiv preuzima iz engleskog gotskog romana i obrađuje ga daleko ozbiljnije nego ijedan drugi pisac žanra. Takođe, kuće su značajan motiv u slikarstvu Edvarda Hopera, motiv koji, kasnije, za potrebe Holivuda koristi i Alfred Hičkok. Kada govorimo o ovoj pesmi, kuća je smeštena u drugačiji kontekst, data joj je drugačija funkcija. Ona, čini se, ima „radosniju“ funkciju (zar ne bi idealan naziv svakog bordela bio Radost? – Ali, čija?).
Narator pesme je žensko, što je uočljivo zahvaljujući početnim stihovima:
There is a house down in New Orleans, they call The Rising Sun, and it has been the ruin of many poor girls, and me, oh God, I’m one.
Sudbinu deteta određuju majka i otac (u pojedinim verzijama pesme muškarac je „father“ a u nekim drugim pak „sweetheart“). Majka je šila „blue jeans“ dok je otac bio kockar kome su bile potrebne dve stvari: kofer i kamion, uz viski, naravno. Nešto od francuskog niskobudžetnog šarma i vonja jeftinog parfema alhemijski je sjedinjeno sa znojem pijanica tvoreći daleki odsjaj sunca koje se proteže nad predelom. Na ovom mestu vidimo koliko se, u južnjačkoj verziji, mit izobličio i koliko je, jedinstvena prirodna pojava, izuzetno često korišćena u tradiciji, dobila sasvim lokalnu konotaciju.
Bordel u Novom Orleanu okuplja sav polusvet Starog i Novog kontinenta. Njegov naziv, ako već govorimo o lokalnoj konotaciji, možemo posmatrati metaforički. U tom slučaju bi bordel čiji je naziv Kuća izlazećeg sunca zapravo bila metafora za čin seksualnog uzbuđenja. Redovni posetilac je možda sreo sopstvenu ćerku u nekoj od tih soba (setimo se poslednje epizode prve sezone serije Twin Peaks, a onda i početka ovog teksta i postavke o cikličnosti američkog mita). Otac junakinje, naše mlade kurtizane koja, zapravo, o njemu najviše peva, glavni je junak ovog epa, tragične američke porodične sage.
Pijanica, kockar i lutalica:
…and the only pleasure he gets out of life is ramblin’ from town to town.
Osim ovim stihom, junak je vizuelno predočen i sa jednom nogom na peronu a drugom u vozu (koliko puta smo identičnu sliku videli u nekom od američkih filmova?), njegova dinamika je neumitna, ali ciklična, njegova putovanja nisu pravolinijska već kružna, on se uvek i opet vraća da stavi lance oko nogu
I’m going back to New Orleans to add that ball and chains
Za razliku od njega, mlada kurtizana svojoj majci poručuje:
Oh, mother tell your children not to do what I have done, spend life in sin and misery, down in Rising Sun
Činjenica je da se oboje, i otac i kći, uprkos iskustvu, vraćaju na mesto greha i zločina. Pravolinijska putovanja putanja su volje i ona ne podrazumevaju povratak. Volja je prodorna i zna samo za pravac napred. Ostavlja li bolji dokaz ove tvrdnje išta više od američke mreže autoputeva koja vode od jedne obale do druge, od Atlantika do Pacifika? No, s obzirom da je Amerika veličanstvena, a ogromna, s obzirom da su, posmatrano iz jedne geografske tačke, njena prostranstva nesaglediva, uvek se prenebregne činjenica da ti autoputevi, koliko god išli pravo, od istoka ka zapadu, od sunca koje izlazi do sunca koje zalazi, zapravo kruže, oni se ne završavaju u jednoj tački već se spajaju sa mrežom drugih puteva i opet nas vraćaju tamo odakle smo krenuli.
Otuda motiv povratka i motiv kruga kao najdominantnijeg oblika u prirodi. Povratak bolu, beznađu, ruševini i pomenutoj sudbinskoj neumitnosti, za koju jedino američki duh ima dovoljno drskosti da pomisli da je može prevladati. Luka je stoga, a Nju Orleans je dugo bio najveća luka Amerike, mesto susreta (zamišljamo Kuću izlazećeg sunca negde nadomak dokova, zar ne?) Novog i Starog kontinenta, mesto dolaska i mesto odlaska, sastanka i rastanka. Baš kao što su i sve sobe u jednom bordelu. Još jedna priča, mit grubo razdevičene Amerike razotkriven je, i pisanje o njemu, evo, bliži se kraju.
Fotografija: Tod Hido, „Between the Two“, 2007.
A . A . A 